MH17: Het slotakkoord bij het EHRM

Vorig jaar was ik in Straatsburg bij de mondelinge behandeling van de MH17-zaak voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Vandaag reis ik opnieuw af naar het Hof in Straatburg. Dit keer voor de uitspraak en antwoord op de vraag of Rusland verantwoordelijk wordt gehouden voor het neerhalen van vlucht MH17.

Bijna elf jaar werk ik inmiddels aan deze zaak. Elf jaar van dossiers, juridische procedures, en gesprekken met nabestaanden. En toch voelt deze reis anders. Vandaag zal het de eerste keer zijn dat een internationale rechtbank een oordeel zal geven over de betrokkenheid van Rusland. Een uitspraak die niet alleen juridisch van betekenis is, maar raakt aan iets fundamentelers: waarheid, erkenning en verantwoordelijkheid. Het is niet het einde van onze strijd — zeker niet. Maar wel een beslissend moment.

We zijn met een grote Nederlandse afvaardiging afgereisd naar Straatsburg: nabestaanden, vertegenwoordigers van Buitenlandse Zaken en drie advocaten van het rechtsbijstandsteam MH17 (Peter Langstraat, Flip Schuller en ondergetekende). Ook een omvangrijke Oekraïense delegatie is aanwezig. Gelijktijdig met de uitspraak over MH17 zal het Hof namelijk uitspraak doen over mensenrechtenschending in Oost-Oekraïne.

We melden ons al vroeg bij de toegangscontrole van Hof. Er is veel nationale pers aanwezig. Bijna alle stoelen in de zaal van de Grand Chamber zijn gevuld.

Dan klinkt het inmiddels vertrouwde geluid van de ‘schoolbel’. De bode roept ‘La Cour’. Dit keer komen niet alle eenentwintig rechters die de zaak behandelen binnenlopen, maar alleen de president en de hoofdgriffier. Het is muisstil als de voorzitter een samenvatting van het vonnis voorleest.

Rusland wordt op alle fronten verantwoordelijk gehouden voor het neerhalen van vlucht MH17. In niet mis te verstane bewoordingen stelt het Hof vast dat Rusland meerdere mensenrechten heeft geschonden, waaronder het recht op leven. Opvallend is ook dat het Hof aangeeft dat de mensenrechten van de nabestaanden zelf zijn geschonden door de opstelling van Rusland in deze hele kwestie. Doordat Rusland stelselmatig niet meewerkt aan de waarheidsvinding en bewust desinformatie blijft verspreiden heeft zij daarmee bewust leed veroorzaakt. Het Hof noemt het aangeleverde bewijs overtuigend en overweldigend. Hoewel het formeel pas later zo genoemd mag worden, durf ik nu al te zeggen: deze uitspraak is historisch. Nog nooit eerder in de geschiedenis van het EHRM is een staat op deze schaal veroordeeld — en terecht.

In hetzelfde vonnis wordt Rusland ook veroordeeld voor alle aanklachten die Oekraïne heeft aangevoerd. Zoals het systematisch ontvoeren van Oekraïense kinderen en het schenden van diverse mensenrechten in Oost-Oekraïne.

Na afloop vallen de nabestaanden elkaar in de armen. Enkelen barsten in tranen uit. Het verdriet blijft natuurlijk, dat verandert nooit. Maar voor het eerst in bijna elf jaar is er erkenning. Een onafhankelijk internationaal gerechtshof heeft Rusland verantwoordelijk gehouden voor het neerhalen van MH17. Dat brengt niet alleen recht, maar ook opluchting. De importantie van dit vonnis kan niet worden onderschat.

Na de zitting worden we door de Nederlandse ambassadeur in Straatsburg, Tanja Gonggrijp, uitgenodigd voor een lunchbuffet. Daar praten we met elkaar na over deze bijzondere dag, die voor velen voelt als een keerpunt. Er worden speeches gehouden en bedankjes uitgedeeld. Uniek in deze kwestie is ook de samenwerking tussen het rechtsbijstandsteam, de nabestaanden en buitenlandse zaken. De betrokkenheid en vastberadenheid van de Nederlandse staat om deze zaak tot een goed einde te brengen is heel bijzonder. Aan het einde van de middag stappen mijn collega’s en ik weer in de trein. Moe, maar voldaan.

Is het hierna klaar? Nee, integendeel. Het Hof zal zich nog moeten buigen over de vorderingen die door de nabestaanden zijn ingediend. Naar verwachting zal een oordeel hierover nog wel enkele jaren in beslag nemen. Daarnaast loopt er ook nog een procedure bij de International Civil Aviation Organisation (ICAO), waar 196 landen lid van zijn.

Op 12 mei 2025 heeft de ICAO ook geoordeeld dat de Rusland verantwoordelijk is voor het neerhalen van vlucht MH17. Deze uitspraak bevestigt dat Rusland het Verdrag van Chicago heeft geschonden, dat burgerluchtvaart moet beschermen tegen gewapend geweld. Nederland en Australië hadden deze procedure in 2022 aangespannen bij de ICAO. Ook deze uitspraak is een belangrijke stap in de internationale strijd voor gerechtigheid rondom MH17.

Minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp noemt de uitspraak “een belangrijke stap in de richting van waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap”. Hij benadrukt: “De beslissing kan het verdriet en het leed niet wegnemen, maar is wel van groot belang voor alle slachtoffers en hun nabestaanden. Daarnaast is deze uitspraak een duidelijk signaal aan de internationale gemeenschap dat staten niet zonder gevolgen het internationaal recht kunnen schenden.”

De komende periode zal de ICAO zich buigen over de vorm van rechtsherstel. Als advocaten van de nabestaanden zullen wij met Buitenlandse Zaken overleggen in welke vorm dat herstel zal moeten plaatsvinden.

Met de procedures bij het EHRM en de ICAO zijn de laatste juridische pijlen afgeschoten om Rusland internationaal ter verantwoording te roepen voor het neerhalen van vlucht MH17. En met resultaat: het net sluit zich steeds strakker rond een staat die tot op de dag van vandaag elke betrokkenheid blijft ontkennen. Gelukkig laat de internationale rechtsorde zich niet misleiden – ze is langzaam, maar uiteindelijk onverbiddelijk. De komende jaren zal ik in ieder geval nog bezig zijn met deze historische zaak van ongekende omvang.

RBT MH17

Het Rechtsbijstandsteam MH17 (RBT) staat vanaf het neerhalen van vlucht MH17 (bijna) alle nabestaanden bij. In wisselende combinaties, vanwege de verschillende expertises die nodig zijn. Het RBT, dat alle cliënten vertegenwoordigt in de lopende procedures, bestaat uit de letselschadeadvocaten Sander de Lang (SAP Letselschade Advocaten, Amersfoort), Peter Langstraat (Moree Gelderblom Advocaten, Rotterdam), Evert Wytema (Van Wassenaer Wytema, Haarlem), Maya Spetter (Spetter advocaat & mediator, Amersfoort), Christa Wijnakker (Beer advocaten, Amsterdam) en Antoinette Collignon (Legaltree Advocaten, Amsterdam).

Het RBT is betrokken bij verschillende procedures, waarvan sommige inmiddels zijn afgesloten. De procedure tegen Malaysia Airlines voor het verkrijgen van een schadevergoeding is afgerond. De strafzaak tegen vier daders is ook afgerond. Bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) loopt een procedure tegen de Russische Federatie, waarin het land verantwoordelijk wordt gesteld voor de dood van 298 burgers. Daarnaast begeleid het RBT de nabestaanden bij allerlei aanverwante zaken, waaronder een procedure bij de International Civil Aviation Organisation (ICAO).